Mỗi năm, vào ngày mùng 6 tháng 11 âm lịch, người dân Ba Vì lại cùng nhau hướng về những ngôi đền thờ Tản Viên Sơn Thánh để dâng hương tưởng niệm, nhớ về công lao của Ngài. Lễ dâng hương không chỉ là một nghi thức tôn thờ, mà còn là một hành trình tâm linh, kết nối quá khứ và hiện tại, một dịp để mỗi người con đất Việt tìm về cội nguồn, để cảm nhận sâu sắc hơn về truyền thống "uống nước nhớ nguồn". Vậy tại sao người dân Ba Vì lại coi ngày hóa của Đức Thánh Tản là một ngày đặc biệt đến vậy? Hãy cùng tôi khám phá những giá trị văn hóa, tín ngưỡng và sức mạnh tinh thần mà lễ hội này mang lại, để thấy rằng, mỗi ngọn gió, mỗi áng mây trên núi Tản đều là những dấu ấn vô giá của lịch sử và tâm linh dân tộc.

Đỉnh Vua – Núi Ba Vì

Truyền thuyết về Đức Thánh Tản Viên

Nhắc đến Ba Vì, không thể không nhắc tới hình ảnh núi Tản hùng vĩ, linh thiêng gắn liền với truyền thuyết về Sơn Tinh và Đức Thánh Tản. Núi Ba Vì từ lâu được coi là “núi Tổ của nước Nam ta” và là “ngọn thần chủ sơn”. Sơn Tinh, vị Thần núi Tản Viên, đã trở thành biểu tượng thiêng liêng trong lòng người dân không chỉ Ba Vì mà còn của cả vùng Xứ Đoài. Theo truyền thuyết, Sơn Tinh tên thật là Nguyễn Tuấn, là con của ông Nguyễn Cao Hành và bà Đinh Thị Đen, quê ở động Lăng Xương, huyện Thanh Xuyên, phủ Gia Hưng, đạo Sơn Tây (nay là huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ). Sơn Tinh và hai anh em là Nguyễn Hiền và Nguyễn Sùng đã phải sống tự lập từ nhỏ và luôn nỗ lực làm nhiều việc thiện. Sau khi cha mẹ mất, Sơn Tinh được bà chúa Ma Thị Cao Sơn – Người cai quản núi Ngọc Tản – nhận làm con nuôi và được các vị thần như Thái Bạch và Long Vương trao cho những công cụ thần kỳ: cây gậy thần và quyển sách ước. Nhờ những ân huệ từ các vị thần, Sơn Tinh đã trở thành một bậc Thánh, đi khắp nơi cứu giúp nhân dân. Ngài khai điền, trị thủy, dạy dân trồng lúa, dâu tằm, và dệt vải. Không chỉ có công lao trong công cuộc khẩn hoang và sản xuất, Sơn Tinh còn đánh đuổi quân xâm lược nhà Thục, góp phần bảo vệ đất nước, xây dựng một nền hòa bình thịnh vượng.

Truyền thuyết nổi tiếng nhất về Sơn Tinh là câu chuyện Sơn Tinh – Thủy Tinh. Theo truyền thuyết, Vua Hùng thứ 18 có ba người con gái xinh đẹp và khi muốn chọn chồng cho con gái út, ông ra một thử thách cho các chàng trai: ai mang lễ vật đến trước và đầy đủ sẽ được cưới công chúa. Hai vị thần đã đáp lại thử thách này.

Sơn Tinh, thần núi Tản Viên, là người đến sớm nhất và mang lễ vật đầy đủ, bao gồm voi, ngựa, và các món quà quý giá. Vì thế, vua Hùng đã chọn Sơn Tinh làm chồng cho công chúa.

Thủy Tinh, một vị thần nước, cũng yêu công chúa và quyết không chịu thua. Ông đến sau nhưng yêu cầu được cưới công chúa. Không được vua Hùng chấp nhận, Thủy Tinh nổi giận và tuyên chiến với Sơn Tinh. Trong cuộc đối đầu này, Thủy Tinh dùng sức mạnh của nước để tấn công, dâng nước lên các vùng đất, gây lụt lội khắp nơi. Tuy nhiên, Sơn Tinh đã dùng sức mạnh của núi để chống lại, dâng núi cao, đẩy lùi nước và bảo vệ đất đai, con người. Cuộc chiến giữa hai thần không có hồi kết, và Thủy Tinh luôn thất bại trong mọi lần tấn công. Truyền thuyết này không chỉ phản ánh sự tôn thờ của người dân đối với Sơn Tinh mà còn mang thông điệp về cuộc đấu tranh giữa thiên nhiên, giữa sức mạnh của núi và nước. Sơn Tinh, với sự kiên cường và sức mạnh bền bỉ, trở thành biểu tượng của sự chiến thắng thiên tai và bảo vệ cuộc sống của con người. Ngoài ra, câu chuyện còn thể hiện khát vọng của con người trong việc chinh phục thiên nhiên, bảo vệ cuộc sống và xây dựng một xã hội hòa bình, thịnh vượng.

Di tích và văn hoá tôn vinh Đức Thánh Tản

Ngày nay, tại Ba Vì, đặc biệt là vùng núi Tản, sông Đà, có hơn 100 điểm thờ Tản Viên Sơn Thánh. Nổi bật trong các di tích thờ Đức Thánh Tản là cụm di tích Đền Thượng, Đền Trung và Đền Hạ nằm ở các xã Minh Quang và Ba Vì. Cụm di tích này được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia vào ngày 21 tháng 02 năm 2008, và đã trở thành một trong những điểm đến văn hóa quan trọng tại khu vực Xứ Đoài. Những ngôi đền này không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng, gắn bó mật thiết với đời sống tinh thần của người dân Ba Vì.

Đền thờ Đức Thánh Tản Viên là nơi ghi dấu những chứng tích lịch sử và tín ngưỡng

Đây là những nơi ghi dấu những chứng tích lịch sử và tín ngưỡng về Đức Thánh Tản, là những điểm đến linh thiêng của du khách và tín đồ thờ phụng. Những đền thờ này không chỉ là nơi ghi nhớ công lao to lớn của ngài mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh và văn hóa của người dân Ba Vì.

Bản sắc văn hóa Xứ Đoài và lòng thành kính

Theo truyền thuyết dân gian, ngày mùng 6 tháng 11 âm lịch là ngày hóa của Đức Thánh Tản Viên, ngày ngài từ trần, để lại một di sản vĩ đại trong lòng dân tộc. Hàng năm, huyện Ba Vì tổ chức lễ dâng hương tưởng nhớ ngày hóa của Đức Thánh Tản Viên nhằm bày tỏ lòng biết ơn và tưởng niệm công lao to lớn của ngài đối với dân tộc. Lễ dâng hương này không chỉ là dịp để tri ân Đức Thánh Tản mà còn là dịp để giáo dục lòng yêu nước, đạo lý “uống nước nhớ nguồn” cho các thế hệ trẻ hôm nay và mai sau. Thông qua lễ hội này, người dân Ba Vì cũng thể hiện sự tôn kính đối với các bậc tiền nhân, những người đã có công bảo vệ và xây dựng đất nước.

Đền Trung, xã Minh Quang, huyện Ba Vì

Năm 2024, vào ngày 06/12 (tức ngày mùng 6 tháng 11 âm lịch), huyện Ba Vì sẽ tổ chức Lễ dâng hương tưởng niệm Ngày hóa của Đức Thánh Tản Viên Sơn tại di tích Đền Trung, xã Minh Quang, và đúc chuông đồng tại nơi này. Đây là một sự kiện văn hóa quan trọng không chỉ của Ba Vì mà còn của cả vùng Xứ Đoài.

Lễ dâng hương không chỉ là nghi thức tôn vinh vị thần thiêng liêng mà còn là dịp để người dân Ba Vì, đặc biệt là thế hệ trẻ, tiếp tục gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa, tín ngưỡng cổ truyền. Đây là một hoạt động giúp kết nối quá khứ với hiện tại, giữ vững lòng thành kính và đạo hiếu đối với cội nguồn dân tộc./.

Diệu Thu

Admin Ba Vì